نقشه جامع مخاطرات استان قم تهیه شود

به گزارش روابط عمومی اداره کل راه و شهرسازی استان قم، محمد عباسی فرد رئیس اداره مدیریت بحران و پدافند غیرعامل اداره کل راه و شهرسازی استان قم مسئول انجام و ارائه این مطالعات است که کمبودهای مالی را از جمله دلایل ناقص ماندن پژوهش و تحقیقات در حوزه زلزله استان می داند.
گفتگویی با ایشان انجام شده است که در پی می آید؛

**چند گسل فعال در شهر قم داریم و کدام محلات در حریم یا روی این گسل ها ساخته شده اند؟
گسل‌هایی که تا الان شناخته شده و در مطالعات توسط افراد مختلفی گزارش داده شده اند که هنوز این مطالعات به تصویب نرسیده است. در این مطالعات 11 گسل اصلی شناخته شده و یک تعداد گسل‌های فرعی هم وجود دارند. گسل ایندس، گسل کوشک نصرت، گسل قمرود، گسل البرز، گسل حاجی آباد، گسل خضر، گسل قیز قلعه، گسل انار بنه و گسل مهر آباد از جمله این گسل‌ها هستند.
در محدوده گسل خضر یا کوه دو برادران که شهرک قدس و شهرک شهید زین الدین ساخت و ساز شده است.
بلوار امین در حریم گسل دو چاه میل که در جنوب کوه یزدان قرار دارد ساخته شده و گسل قیز قلعه به موازات گسل خضر ارتباطاتی با شهرک پردیسان دارد.
روستای حاجی آباد هم روی گسل حاجی آباد قرار گرفه البرز که منطقه قمرود و سمت شمال قم را درگیر کرده است.
اینها مطالعات مصوب نیست. برداشت هایی است که توسط محققین استخراج شده و تاریخچه زلزله‌هایی که از قبل بررسی شده اینها را نشان می‌دهد.

استان نیاز به تهیه نقشه های گسل و حرایم گسل دارد. در حال پیگیری هستیم که بتوانیم اعتباراتی را در این زمینه برای استان بگیریم. تنها فقط استان قم هم نیست که این مشکل را دارد. تمام کشور این معضل را دارد. تنها در شهر تهران سال جاری توانستند نقشه های حرایم گسل را تهیه و در شورای عالی معماری و شهرسازی تصویب کنند.
*گفته می‌شود که مطالعات ریزپهنه بندی استان قم تهیه شده اما در دست کارشناسان و مردم قرار نگرفته است.
اشتباه دوستان ما همین است. مطالعات ریزپهنه بندی با مطالعات گسل متفاوت است. مطالعات ریزپهنه بندی شهر قم سال 84 انجام شده که با توجه به اینکه زمان گذشته نیاز به تدقیق دارد
*طرح تفصیلی جدید شهر قم به تازگی تصویب شده است. آیا مطالعات گسل‌ها جزو لوازم تهیه طرح تفصیلی نیست؟
در ساختار مطالعاتی کل کشور بحث مدیریت بحران و تهیه نقشه‌های جامع مخاطرات در دستور کار کلان کشور بوده اما به این دلیل که اعتباراتی در این زمینه اختصاص داده نشده است هنوز پیش نرفته است.
از لحاظ علمی زلزله می‌تواند هم در اثر حرکت گسل‌ها و هم بر اثر فرونشست زمین ایجاد شود. در بحث فرونشست هم در حال پیگیری هستیم و نقاط آسیب پذیر استان را شناسایی کردیم. آن هم برای تکمیل مطالعات نیاز به اعتبار و منابع مالی کافی دارد. این مطالعات و ضرورت آن در کارگروه مدیریت بحران استان به تصویب رسیده و دنبال تامین منابع مالی هستیم.

**کدام مناطق قم از نظر بحث فرونشست زمین در شرایط خطر قرار دارند؟
یکی از عوامل اصلی فرونشست استفاده بی رویه و عدم مدیریت منابع آب است. مقداری هم این موضوع به حرکت گسل ها برمی‌گردد.
بر اساس بررسی که توسط سازمان نقشه برداری کشور صورت گرفته میزان فرونشست منطقه جعفریه در سال 18 تا 21 سانتی متر است. با توجه به این وضعیت باید یک فکر اساسی راهکار درستی برای مدیریت منابع آب صورت بگیرد که برای تاسیسات و مردمی که آنجا زندگی میکنند مشکل ایجاد نشود.
اهمیت فرونشست کمتر از گسل نیست. ممکن است منطقه ای را با توجه به تغییراتی که در اقلیم صورت می‌گیرد، این خطر هر روز جدی‌تر می‌شود.
در اصل باید به دنبال تهیه نقشه مخاطرات کل استان باشیم. با این رویکرد میتوانیم در عین اینکه تمام مخاطرات را رصد مخاطرات قوی‌تر را مدیریت کنیم.
*در جریان زلزله کرمانشاه گفته شد که خاک‌های آبرفتی موجب بزرگنمایی زلزله و تخریب ساختمان‌های سرپل ذهاب شده. با این منطق ساخت و ساز در حریم رودخانه در شهر قم هم یک خطر بالقوه است؟
امواج زلزله پیچیدگی خاص خود را دارد. فاصله مرکز کانون و اینکه امتداد گسل در کدام سمت قرارداده موجب خسارت‌های مختلفی می‌شود. نمیتوانیم به این صراحت بگوییم که مناطقی با خاک آبرفتی بیشتر در معرض خطر زلزله قرار دارند چرا که این موضوع به رفتار گسل در هنگام زلزله و عوامل متعدد دیگر بستگی دارد.
در زلزله کرمانشاه محل کانون زلزله ازگله بود و بیشترین تلفات در سرپل ذهاب بود. این رویکرد یک کارگاه واقعی زلزله را به ما نشان داد اما با این حال در مورد زلزله نمیتوان حکم قطعی صادر کرد. باید ریسک مخاطرات را با توجه به فاصله منطقه تا گسل و همچنین تاریخچه زلزله هایی که در آن گسل اتفاق افتاده را بررسی کنیم و بعد نظر دهیم.
در عین حال ساخت و ساز در مسیر رودخانه قم با توجه به اینکه در امتداد گسل قمرود و در حریم این گسل است باید با مطالعات صورت گرفته و موارد ایمنی در آن رعایت شود.
**به نظر شما ساخت و سازی که در شهر قم می‌شود و نظارت‌هایی که صورت می‌گیرد، مقاومت لازم را در برابر زلزله دارد؟
یکی از اهداف ما در مطالعه زلزله و همچنین تهیه طرح جامع خطر پذیری کاهش تلفات و خسارات است. در این عرصه یک مشکل بزرگ فرهنگ عمومی جامعه و نبود آموزش کافی است. قبل از اینکه وارد ساخت و ساز شویم یک سری موارد نیاز به آموزش و فرهنگ سازی دارد. در همین اماکن مسکونی که مقاوم ساخته شده و دارای شناسنامه فنی ملکی هستند به دلیل فرهنگ سازی نشدن در بحث زلزله ممکن است خسارات ساختمانی کمی داشته باشیم ولی تلفات و آسیب جانی بسیاری وجود خواهد داشت.
اغلب می‌بینیم که سازه ها و الحاقاتی که داخل منازل است خوب ثابت نشده اند. کمدها، یخچال، دکورها، تاقچه ها و ... هر کدام یک خطر بالقوه هستند.
واقعیت این است که قبل از مواجه با نحوه سخت افزاری باید فرهنگ سازی و آموزش لازم را به مردم بدهیم. از صدا و سیما انتظار داریم که کلیپ های آموزشی در این زمینه بیشتر پخش کنند.
ساخت و سازهایی که در استان قم با نظارت مهندسین صورت گرفته به نسبت سایر استان ها قابل تقدیر و تشکر است و در این زمینه روند نسبتا خوبی داریم اما در بحث فرهنگ‌سازی و آموزش عقب هستیم.
**چرا در نقاط خاصی از شهر که در حریم گسل‌ها قرار دارند و خطر در آنها بالاست، ضوابط خاص ساخت و ساز مد نظر قرار نمی‌گیرد درحالیکه در شهر تهران به این نتیجه رسیده‌اند که یک نوع ضوابط تکافوی تمام نقاط شهر را نمی‌دهد.
مطالعات مهندسی زلزله بسیار تخصصی و پیچیده است. تا آنجا که می‌شود باید ریسک خطر را کم کنیم اما منطق می‌گوید در نقاطی که احتمال ریسک خطر بالاست، ساخت و ساز نکنیم. نکته اینجاست که پشت این قضیه املاک مردم است و منافع عده‌ای از نظر اقتصادی و حقوقی به خطر می ‏افتد. تمهیدات لازم برای ساخت و ساز در محدوده گسل با توجه به ضوابطی که در آیین نامه 2800 آمده باید حتما رعایت شود که توسط مهندسی طراح در حال اجرا است.
در حوزه ساختمان های دولتی این مصوبه را داشته‌ایم که احداث اماکن عمومی و حیاتی در این محدوده‌ها نباید رخ دهد.
*ولی بسیاری از نقاطی که گسل بوده، زمین دولتی به مردم فروخته شده و ساخت و ساز شده است.
راجع اتفاقات گذشته نمی‌توانم پاسخگویی داشته باشم اما در دوره جدید مصوباتی داشتیم که این کار صورت نگیرد. قبل از واگذاری زمین به بهره بردار مطالعات مورد نیاز شامل مطالعات ریز پهنه بندی، لرزه خیزی، طرح جامع خطر، سیل و ... تمام چیزهایی که لازم است در ریسک بالا مورد توجه قرار گیرد صورت بگیرد تا مجوز صادر شود.
اتفاقاتی که در سالهای قبل رخ داده شرایط خاصی داشته و مدیران وقت باید پاسخگو باشد. اینکه مردم را ریسک خطر بالا مواجه کنیم کار انسانی و درستی نیست.

**مطرح شده که یک عرصه 63 هکتاری دیگر در محدوده گسل‌های قم قرار است برای ساخت و ساز واگذار شود. آیا ابزاری برای توقف این روند دارید؟ می‌توانید در فرایند واگذاری‌های اینچنینی دخالت کنید؟
اداره مدیریت بحران و پدافند غیر عامل شرح وظایفی دارد که با این موضوع چیزی تعریف نشده و چنین اختیاراتی نداریم. ولی مواردی که با آن مواجه میشویم یا ممکن است اتفاق بیفتد را پیگیری میکنیم. مدتی است از دستگاه‌ها خواستیم که قبل از واگذاری و اینکه کار خاصی در زمین های بزرگ صورت بگیرد مطالعات مواجهه با خطر انجام شود. در این عرصه به جای ظرفیت قانونی بیشتر باید کار مدیریتی انجام دهیم که پیگیر هستیم.
**شهرک زین الدین هم یکی از مناطقی از شهر است که روی گسل ساخته شده و مطرح می‌شود شرایط خوبی از نظر ساخت و ساز ندارد. گفته می‌شود ساختمان‌هایی که آنجا ساخته شده همین الان هم در معرض خطر است. این را تائید می‌کنید؟
ساخت و سازهایی که در منطقه شهید زین الدین صورت گرفته ، تپه ماهور بوده. تپه ها را خاکبرداری کرده اند. خط الراس ها را بریدند و خاک را جای دیگر ریخته‌اند و ساخت و ساز کردند. این اتفاق افتاده . هم مهندسین ناظر و دوستانی که آنجا ساخت و ساز کردند اشرافیت به این مسئله دارند.
وقتی بنا و ساختمان را ببریم جایی که غیر ایمن باشد این اتفاق طبیعی است. در طرحهای توسعه ای همیشه مهم ترین نکته ایمنی است چرا که اگر در ایمنی هزینه نکنیم جای دیگر باید هزینه کنیم.
**وضعیت منطقه پردیسان و مسکن مهر از نظر مقاومت در برابر زلزله چگونه است؟
در این منطقه هم مانند بسیاری از مناطق شهر اگر یکی از سه عنصر سازنده، ناظر و کارفرما تخصص لازم و وجدان داشته باشند، ساختمان هایی که ساخته شده ایمنی نسبی را در استان قم خواهند داشت اما اگر هر سه عنصر از افرادی باشند که تخصص این کار را ندارند باید فاتحه آن ساختمان را در برابر زلزله خواند.
در کل می‌توان گفت مجتمع‌ها در پردیسان استحکام نسبی مناسبی دارند اما در ساخت آن مطالعات زمین ساختی، ریزپهنه بندی و ژئوتکنینک و ژئوفیزیک انجام نشده است.
همچنین با توجه به وسعت منطقه و تراکم جمعیت در مجتمع های آپارتمانی زیر ساخت های مورد استفاده در زمان اضطرار پیش بینی نشده است. یعنی حتی اگر مکان‌هایی برای اسکان اضطراری وجود داشته باشد هم آن مکان‌ها زیرساخت‌های لازم را ندارندکه این موضوع هم نیاز به پیگیری دارد.